Onlangs kwam het nieuwe spel Switch – dat vanaf acht jaar te spelen is – uit. Een spel uit de koker van firma Omdenken en bedenker van dit werkwoord – Berthold Gunster. Omdenken is een manier van denken waarbij je van een probleem een mogelijkheid maakt. Tijdens deze game leer je de basisvaardigheden van omdenken, een eyeopener op veel vlakken. Reden genoeg tot een goed gesprek met founder en auteur Berthold.

Nu weten we bijna alles van de ‘positiefdenkenbeweging’, maar verrassend genoeg werd me tijdens ons gesprek op het hart gedrukt dit juist níet te doen! Ga uit van het ergste is het devies! Huh?! Juist. Exactly my thought. En tóch kwam ik tot de conclusie dat omdenken en meer, in een zeer bevrijdende levenshouding resulteert. En aan een beetje vrijheid zijn we allemaal toe. Dus. Hier komt-ie!

Wat is omdenken?

‘Omdenken is één van de vier manieren om met een probleem om te gaan. De andere drie zijn waarnemen, oplossen en loslaten. Oplossen is de meest voor de hand liggende. Je past de feiten aan aan jouw verwachting. Je hebt een lekke band en die plak je. Probleem opgelost. Bij loslaten gebeurt precies het tegenovergestelde. Door je verwachting los te laten is je probleem verdwenen. Waarnemen is de lastigste manier om met een probleem om te gaan. Soms kun je niet anders dan “waarnemen” dat je een probleem hebt. Je kunt er verder niets aan doen. Denk bijvoorbeeld aan een chronische ziekte die gepaard gaat met pijn. Je moet in zo’n geval zien te leren leven met het probleem.’

Wanneer kwam je erachter dat jij kunt omdenken en hoe kwam je erachter?

‘Al op jonge leeftijd. Mijn moeder maakte overal een probleem van. En als kind heb ik me daarover altijd verbaasd. Mijn vader zat anders in elkaar en zag juist altijd wél mogelijkheden. Wat me enorm geholpen heeft in het denken in mogelijkheden is mijn theateropleiding waar improvisatie, fantasie en humor nodig zijn om een scène te spelen. Deze aspecten zijn ook nodig in omdenken. Omdenken heeft met fantasie en creativiteit te maken. En het vertrouwen dat als er een probleem is dat er meerdere manieren zijn om hiermee om te gaan. En als je niet meteen weet hoe, dat je dan doorzoekt totdat je het wel weet.’

Omdenken is in het kort een manier van denken waarbij je van een probleem een mogelijkheid maakt. Zijn er ook dingen die je níet kunt omdenken? Ofwel; is álles omdenkbaar?

‘Nee, niet alles is omdenkbaar. Wij zijn níet van het positief denken, wij hebben niets te maken met optimisme. Bij omdenken accepteer je juist dat je sommige dingen niet veranderen kunt. Als je dat doet dan scheelt dat een hele hoop gedoe. Dan houd je een aantal feiten over die je wél kunt veranderen. Door dáár je aandacht op te richten kun je vaak verrassend veel wél nog. Soms heb je echt een probleem, zoals een chronische ziekte of pijn bijvoorbeeld, die je gewoonweg niet kunt veranderen. Maar wat dan vaak gebeurd is dat men er een probleem van maakt dat ze een probleem hebben. Frustratie over de frustratie noem ik dat. Vaak zijn die problemen over het probleem nog groter dan het oorspronkelijke probleem. Gepieker, gedoe, gemaal en frustratie. Het lastige is dat de valkuil heel groot is dat je in dat gedachtespoor belandt en in die groef valt, omdat je een probleem hebt waar je niks aan kunt doen. Elke poging om je daaruit te bevrijden maakt het probleem alleen maar erger. Om je uit die groef te bevrijden heb ik een regel bedacht, genaamd; shit. Punt. Daar bedoel ik mee; het ís echt een probleem, en dan punt. Ik maak er geen probleem van dat ik dat probleem heb. Leren leven met de rafelrandjes van het leven. Hoe ouder je wordt hoe meer dutsen je oploopt.’

Dus omdenken is meer een houding dan een techniek?

‘Ja, dat is een accurate en belangrijke constatering. Het gaat vooral om de levenshouding. En als je die levenshouding níet hebt kun je nog zoveel trucjes leren maar die zullen niet helpen. En wanneer je deze levenshouding wél hebt en de trucjes níet kent, dan ben je toch al een heel eind op weg. Dan zijn ook ondraaglijke dingen dragelijk.’

Voor wie is omdenken goed? En kan iedereen het leren?

‘Omdenken is goed voor iedereen die iets in het leven wil in de breedste zin van het woord. Bijna iedereen kan het wel leren maar het is verraderlijk moeilijker dan het lijkt te zijn. Het is moeilijk, vaak pijnlijk, het kost tijd, het gaat niet vanzelf en je moet er geduld voor hebben en vindingrijk zijn. Dus in principe kan iedereen het leren maar het niveau waarop je het beheerst hangt wel af van je inzet. Omdenken in een problematische situaties vergt tijd, bezinning, rouw, ademhalen en meer.’

Is dat ook een reden voor het ontstaan van dit nieuwe spel Switch?

‘Het spel is uiteindelijk gemaakt omdat onze oudste zoon, die ook in het bedrijf zit, ontzettend houdt van spellen. Dat is de belangrijkste reden dat we een spel gingen maken. En we wilden natuurlijk wel dat een spel iets zou toevoegen aan alles wat wij doen. En het moest een spel worden dat heel erg leuk is om te spelen en niet dat het alleen een educatief is maar een spel en ervaring zó leuk dat mensen willen blijven spelen. Toen zijn we gaan onderzoeken wat de basisvaardigheden zijn die je nodig hebt om om te denken. Dat zijn onder andere improvisatievermogen, humor en meer. We hebben spelletjes gemaakt die die basisvaardigheden oefenen.’

Kunnen mensen nu – ten tijde van een pandemie en alle ellende die dit met zich meebrengt – zodanig omdenken dat het de situatie verlicht?

‘Het beste is uitgaan van het ergste. Dus je moet níet positief zijn, je moet juist negatief zijn. Maak een negatieve voorspelling. Ik ga er vanuit dat het tot oktober duurt voor het land weer helemaal open is. De meesten denken tot de zomer, maar maak het voor jezelf nou langer. En maak daar een reëel plan voor met je gezin. Wat te doen als het ergste gebeurt. En als dan de werkelijkheid zich ontvouwt is het vaak minder erg dan wat je had bedacht. Uitgaan van het ergste is sowieso de allerbelangrijkste strategie die je überhaupt in het leven kunt hanteren. Ga uit van het ergste, maak daar een plan voor en laat het daarna los. En natuurlijk mag je niet uit het oog verliezen wat er wél goed gaat, tel je zegeningen. Wat ook helpt en bevrijdend werkt is gewoon uitspreken dat dingen enorm zwaar zijn. Shit. Punt. Niks is zo erg als blij moeten zijn terwijl je dat niet bent. Daar word je veel depressiever van. De diepte helemaal omarmen zou mijn belangrijkste tip zijn aan iedereen in deze periode.’

Op welke cruciale momenten heeft omdenken jou geholpen in het leven?

‘In de opvoeding van mijn kinderen, in relatie tot mijn vrouw en ook in relatie tot personeel. Omdenken heeft mij geleerd geduld en wijsheid te hebben. Als dingen anders gaan dan ik had bedacht – mijn laatste boek heeft treffend als titel “Zoals verwacht loopt alles anders” – vind ik dat interessant, want blijkbaar had ik een gedachte die niet klopt. Die gedachte had ík. Dus het begint bij mijn gedachte en verwachting en niet bij hoe de werkelijkheid reageert. Het gedachtegoed van omdenken heeft mij gevormd. Omdenken heeft me ook in mijn relatie tot mijn moeder enorm geholpen. Ik heb altijd een moeizame relatie gehad met mijn moeder. De relatie was in absoluut disbalans en ik probeerde járen lang een goede zoon te zijn en heb altijd ontzettend mijn best gedaan om de relatie met haar goed te krijgen. Dat lukte maar niet. In begin dacht ik dat het alleen aan haar lag. Maar dat hielp niet. Totdat mijn vrouw me erop wees dat mijn verwachting het probleem was! Een probleem is altijd een tegenstelling in feit en verwachting. Verwachtingen zijn cruciaal als het gaat om problemen. Want als je de feiten niet kunt veranderen, kun je wel je verwachtingen veranderen. Dus toen mijn vrouw dat zei begreep ik inderdaad het probleem! Alsmaar mijn best doen om een goede zoon te zijn. Daar kan ik ook mee stoppen! Ik ging geen dingen meer doen om aan mezelf te bewijzen dat ik een goede zoon ben. Ik doe wat ik doe en dat is het. Vanaf dat moment is het probleem weg! Ik heb dus mijn verwachting veranderd omdat ik het feit – dat mijn moeder me geenszins het gevoel gaf een goede zoon te zijn – níet kon veranderen. Ik hoop hiermee jonge mensen te inspireren zodat ik hen jaren frustratie bespaar. Want ik heb hier wel veertig jaar over gedaan.’

Wat kan goed kunnen omdenken doen voor iemands leven?

‘Als het goed is dat je wat vrolijker en bevrijd in het leven staat. Dat je je aandacht niet richt op de dingen die je niet kunt veranderen, dat je je verzoent met dingen die pijn doen en aandacht overhoudt voor de dingen waar je wél invloed op hebt.’

Wat hebben de beperkingen van de pandemie jullie gebracht?

‘We hebben webinars ontwikkeld waarvan we er inmiddels al ruim honderd hebben gedaan. We hebben een studio gebouwd in ons kantoor in Utrecht waar we professionele podcasts kunnen maken en we hebben geleerd dat je mensen wereldwijd heel snel kunt bedienen omdat je grote internationale groepen met een druk op de knop bij elkaar kunt hebben. Dus je kunt heel veel wel digitaal. Na deze crisis zal deze digitale ontwikkeling blijven. Iets minder dan nu, maar we hebben de voordelen ervan wel geleerd. Ik heb zeker ook geleed dat de mensen die me dierbaar zijn de kern van mijn leven zijn. Werken vind ik ontzettend leuk en belangrijk, maar ik werk om te leven en niet andersom. Dat wist ik natuurlijk wel, maar dat heb ik in deze periode ook des te meer gevoeld.’

Tekst Kristina Bozilovic
Fotografie Eric Fecken