Midden april vond de week van de overgang plaats, en dat is maar goed ook, want er moet meer aandacht komen voor overgangsklachten. Het gebeurt nog te vaak dat vrouwen een verkeerde diagnose krijgen of niet serieus worden genomen door hun (professionele) omgeving. Wij spraken een aantal vrouwen die zich middels hun beroep, lezingen, media-optredens en hun informatieve boeken inzetten voor het natuurlijke verschijnsel dat ons treft, of op termijn zal treffen. 

Gynaecoloog Dorenda van Dijken zit in het kader van onderzoek naar de overgang in internationale deelbesturen en schreef in samenwerking met cardioloog Janneke Wittekoek het boek Hart & Hormonen, fit de overgang in. 

‘Hoewel Nederland behoort tot de wereldwijde top wat betreft gezondheidszorg is er nog beperkt aandacht voor overgangsklachten. Zonde, want vrouwen pieken carrière-technisch gemiddeld genomen na hun veertigste, en dat is wanneer de overgang aanklopt. Doordat klachten niet serieus worden genomen of onjuist worden behandeld vallen vrouwen uit: ze melden zich ziek of gaan parttime werken. We zien wel dat het een maatschappelijk probleem is dat steeds meer leeft. Zo besteedde Groen Links onlangs aandacht aan de overgang. Vrouwen moeten het taboe doorbreken en het bespreekbaar maken, of dat nu thuis of op de werkvloer is. Je merkt vaak dat er lacherig gedaan wordt over overgangsklachten zoals opvliegers, en dat terwijl het een serieus gezondheidsprobleem is. Uit een Engels onderzoek is gebleken dat als je net bevallen bent, en je hebt een baby die je regelmatig s ‘nachts wakker maakt, daar meer begrip voor is dan als je niet (goed) kunt slapen wegens overgangsklachten. Werkgevers, medici, menopauzeverpleegkundigen en vrouwen zelf spelen allemaal een rol in het zo goed mogelijk begeleiden en “ondergaan” van de overgang. Zo’n 120 jaar geleden was de overgang helemaal geen issue, want we werden gemiddeld 48 jaar. Nu worden we gemiddeld zo’n 83 jaar, en één op de drie vrouwen wordt zeker honderd jaar oud. Er zijn nu in Nederland evenveel vrouwen onder als boven de vijftig. We leven dus veel langer door na de menopauze. Onze insteek voor het boek is gebaseerd op wat we al jaren tegenkomen in de spreekkamer. Je probeert als dokter mensen met klachten of ziektes beter te maken. We willen graag preventief te werk gaan: met de overgang is het met name zo dat je al vroeg kunt beginnen met een vorm van preventie. Vanaf je veertigste neemt het aantal hormonen af. Je zult wat meer moeten investeren in beweging voor de conditie van je hart, botten en brein. Wij zien in onze spreekkamer vaak vrouwen van vijftig jaar of ouder die met klachten komen en dus al achter de feiten aanlopen. We willen vrouwen erop attenderen dat ze vanaf hun veertigste aan de bak moeten om klachten preventief te voorkomen. Je hebt zelf best veel in de hand: roken is slecht voor je en zorgt ervoor dat je veel sneller en langer last zult hebben van de overgang. Je kunt je bloeddruk regelmatig meten en met voeding je cholesterolgehalte op peil houden. Janneke is een hele fanatieke hardloopster, maar het is echt niet zo dat iedereen dat dagelijks moet doen. Je kunt met hele kleine gewoontes veel ellende voorkomen. Wellicht klinkt het nogal onaardig, maar de overgang heeft simpelweg met veroudering te maken. Het gros van de vrouwen krijgt met klachten te maken die gerelateerd zijn aan hormoonverandering. Het hormoon oestrogeen beschermt ons tegen hart- en vaatziektes, maar neemt rondom de menopauze af. We denken bij hart- en vaatziektes vaak aan dikke oude mannen, maar wij vrouwen halen die mannen op een gegeven moment in. Niemand wil oud zijn, maar wel op een gezonde manier oud worden.’

Marcelle Meesters en Mirjam van ’t Veld schreven het boek Overgang van top tot teen. Net als veel vrouwen raakt het onderwerp ze persoonlijk en schreven ze het boek vanuit de hoop dat zij andere vrouwen kunnen helpen tijdens deze lange en soms erg vervelende periode. Het duo gaf in samenwerking met gynaecoloog Ellen Hopman en klinisch psycholoog Nynke Rauwerda, beiden werkzaam in het ziekenhuis Gelderse Vallei, antwoord op onze prangende vragen rondom het thema.

De overgang: het vervelende lot van iedere vrouw of een reeks kwalen die te kneden zijn?

‘De overgang is een heel normaal en natuurlijk proces. De gemiddelde leeftijd waarop vrouwen in de overgang komen is 51. Ze maken geen oestrogenen meer aan en dat kan zorgen voor veel verschillende klachten. Zo zijn er jaarlijks een miljoen Nederlandse vrouwen tussen de veertig en zestig jaar die te maken hebben met de overgang. Ruim tachtig procent heeft hier last van door opvliegers, hartkloppingen, slaapproblemen, concentratiestoornissen, angstaanvallen en/of depressieve gevoelens. Bij één op de drie vrouwen zijn de klachten zo hevig dat ze zich beperkt voelen in hun normale dagelijkse bezigheden. Voor veel vrouwen is het een vervelend lot, gelukkig kun je aan verschillende klachten zelf iets doen of, als je heel erge klachten hebt, kun je geholpen worden door een specialist.’

Is er medisch gezien genoeg aandacht voor de overgang?

‘Gelukkig komt er steeds meer aandacht voor de overgang, in de maatschappij en ook op medisch gebied. Er wordt steeds meer onderzoek gedaan naar. Bijvoorbeeld in Ziekenhuis Gelderse Vallei naar de effecten van krachttraining naar het effect op overgangsklachten, zoals het aantal én de intensiteit van opvliegers. Het ziekenhuis is hier net mee gestart. Uit buitenlands onderzoek kwam namelijk naar voren dat als je als vrouw drie keer in de week krachttraining doet, het aantal opvliegers enorm kan verminderen. Hoogleraar Sport en Beweging Hans Zwerver, die ook meewerkte aan het boek, onderzoekt dit in het Ziekenhuis Gelderse Vallei. Auteur Mirjam van ’t Veld neemt hieraan deel.’

Worden overgangsklachten serieus genomen door medici?

‘We horen helaas nog veel verhalen van vrouwen die zich niet serieus genomen voelen in hun klachten. Vrouwen die wordt aangeraden ander werk te gaan doen omdat de klachten die ze ervaren worden geweten aan het feit dat ze hun werk niet meer aan kunnen. Of vrouwen die antidepressiva voorgeschreven krijgen zonder dat er wordt onderzocht of de klachten ook door de overgang kunnen komen. Gelukkig horen we ook de goede verhalen, van vrouwen die goed geholpen zijn door hun huisarts en specialist. Artsen die verder kijken en doorvragen en denken aan de overgang.’

Wat zijn schrijnende verhalen uit de praktijk?

‘We horen veel schrijnende verhalen. Vrouwen die met stil verdriet door de overgang gaan en er met niemand over hebben durven of kunnen praten. Zij krijgen in hun omgeving regelmatig te horen dat het er nu eenmaal bij hoort en dat je niet moet zeuren. Of vrouwen die het stempel burn-out krijgen. Zij krijgen vaak antidepressiva voorgeschreven of er wordt ze geadviseerd om andere keuzes in hun leven te maken. Keuzes zoals een ander beroep wat zij “makkelijker” aan zouden kunnen.’

Wat is de biologische functie van overgangskwalen?

‘Er is geen biologische functie van “overgangskwalen”. Wel van “de overgang”: hoe ouder een vrouw, hoe meer complicaties in de zwangerschap en meer kans op aangeboren afwijkingen en miskramen. De klachten die veel vrouwen bij de overgang hebben, hebben geen biologische functie, net zoals klachten bij de menstruatie geen functie hebben terwijl de menstruatie wel een functie heeft (einde van een cyclus waarin een vrouw niet zwanger geworden is en begin van een nieuwe cyclus). De klachten zijn overigens sterk cultureel bepaald: in culturen waarin een “oude vrouw” een hoge status heeft door haar leeftijd (oudste en wijste van het gezin met kinderen en kleinkinderen) worden de verschijnselen niet als “klachten” gerapporteerd en misschien ook wel niet zo beleefd.’

Hoe groot is de invloed van de mentale gesteldheid op de overgang?

‘Het mentaal welbevinden en lichamelijke klachten kunnen elkaar wederzijds beïnvloeden: psychische klachten kunnen ervoor zorgen dat mensen meer hinder hebben van lichamelijke klachten, maar andersom kan het hebben van lichamelijke klachten er ook voor zorgen dat mensen gevoeliger zijn om psychische klachten te ontwikkelen.’

Wat zou iedere vrouw preventief moeten doen om de overgang zo vlekkeloos mogelijk te laten verlopen?

‘Leefstijl is ontzettend belangrijk voor, tijdens en na de overgang. Wanneer je gezond eet, voldoende beweegt en goed slaapt kom je gemakkelijker de overgang door. Daarnaast is het belangrijk dat je regelmatig je bloeddruk en cholesterol checkt. Wordt dit te hoog, trek dan aan de bel bij je arts.’

Hoeveel procent van Nederland heeft naar schatting last van de perimenopauze en hoe verklaren jullie biologisch gezien het verschijnsel?

‘We weten dat er ongeveer een miljoen vrouwen tussen veertig en zestig per jaar te maken hebben met de overgang. Tussen je hersenen en de hormonen die door je eierstokken of teelballen aangemaakt worden, vindt een fijngevoelig samenspel plaats. Zowel vrouwen als mannen komen in de overgang als zij geen oestrogenen of testosteron meer aanmaken. Dat er maar weinig mannen in de overgang komen komt doordat zij hun hele leven testosteron aanmaken. Wanneer vrouwen geen oestrogenen meer aanmaken, de eicelvoorraad raakt op, begint de periode die voorafgaat aan de menopauze, de perimenopauze.’

Wat zijn de klassieke klachten van de perimenopauze en hoe kun je een diagnose vaststellen?

‘Bekende klachten van de overgang zijn opvliegers, slaapproblemen, aankomen in gewicht, vaginale droogte en stemmingswisselingen. Minder bekend maar niet minder vervelend zijn bijvoorbeeld astma, problemen bij de bekkenbodem, botontkalking en baarmoederverzakking. Een arts zal bijna altijd kijken of oorzaken voor deze klachten te vinden zijn. Wanneer je een probleem met je schildklier hebt bijvoorbeeld, zijn veel klachten hetzelfde als in de overgang. Dit is eenvoudig te testen met bloedonderzoek. Daarnaast worden klachten op psychisch gebied nog wel eens geweten aan een burn-out. Het probleem met de overgang is dat je het niet eenvoudig kunt onderzoeken. Er is geen bloedtest die eenvoudig aantoont of je in de overgang bent. Je kunt wel het hormoongehalte meten, maar dit is altijd een momentopname. Wanneer je echt heel veel klachten hebt kun je samen met je arts kijken of je een korte periode hormonen kunt slikken. Wanneer je klachten door de overgang komen, knap je binnen een à twee weken behoorlijk op van de hormonen. Gebeurt er niets dan zijn de klachten niet door de overgang te verklaren.’

Betekent de perimenopauze dat je helemaal niet meer vruchtbaar bent?

‘Nee, je eicelvoorraad raakt op. Dit betekent niet dat je helemaal geen eicellen meer hebt. Je kunt dus nog steeds in verwachting raken. Overleg met je specialist dus altijd over een voorbehoedsmiddel in combinatie met eventuele medicatie tegen overgangsklachten.’

Tekst Marina de Massiac
Fotografie Hester Doove, Susie Q, Getty Images
Met dank aan Uitgeverij Lucht