Voor het eerst sinds vijf jaar is weer een tentoonstelling van kunstenaar Ans Markus te zien. De tentoonstelling Verborgen Vrijheid bekijk je tot en met 12 maart 2023 in museum Slager in ’s-Hertogenbosch met nieuw en bekend werk. Met als rode draad: diepe interpersoonlijke betrokkenheid. Editor in Chief Kristina ging bij Ans langs voor een persoonlijk gesprek.

Altijd vriendelijk, bescheiden en oprecht in je geïnteresseerd, dat is Ans Markus. Onze paden kruisten regelmatig. Zo volgde ik ooit een workshop bij haar op haar geliefde Prinseneiland in Amsterdam en schetste zij een waanzinnig mooi werk van een leeuw, het sterrenbeeld, bij de geboorte van mijn dochter Norah. Haar boodschap tot verbinding en respect voor iedereen, welke zij uit in haar kunst, blijft boeien en is hartverwarmend. Markus kampte ruim twee jaar geleden met kanker, net nadat ze een indrukwekkend project had afgerond uit haar serie Tolerantie & Respect. De gezichten op het schilderij stralen uit: welke geaardheid, welke huidskleur of welke religie bij jou hoort, wij zijn iedereen en verdienen het respect van iedereen. Dit grote schilderij met 150 olieverfportretten van 150 jonge vrouwen en mannen is een eyecatcher in de huidige tentoonstelling.

De werken van Ans Markus worden sinds de jaren tachtig door een breed publiek gewaardeerd. Ans is autodidact en begon op haar elfde met tekenen. Tien jaar later werd zij moeder van dochter Sigrid, later haar muze, en een aantal pittige jaren volgden. Ze scheidde en op haar dertigste stond ze er alleen voor. De welbekende kunstwerken windsels kwamen voort uit de moeilijke jaren in haar huwelijk. ‘Toen ik begon met schilderen was ik een dertigjarige gescheiden vrouw en moest ik in mijn eigen onderhoud voorzien. Ik had in die periode zoveel te verwerken dat daaruit de werken met de windsels zijn ontstaan. Een soort cocon waarin ik nooit lichamelijk of geestelijk gekwetst kon worden. Dat was het begin van mijn carrière. Ik denk dat een rode draad in mijn werk de kwetsbaarheid van mensen is, kwetsbaar zijn en dat ook tonen. Vroeger dacht ik dat het tonen ervan een zwaktebod was, maar nu denk ik dat als je je kwetsbaarheid toont je juist heel erg sterk bent. Door mijn verhaal te vertellen ben ik er ook achter gekomen dat er veel anderen, met name vrouwen, zijn die in een soort zelfde situatie met een scheiding zitten. Ik weet nog dat ik destijds veel boeken las van Amerikaanse schrijfsters die gescheiden waren en knokten voor hun toekomst. Dat was voor mij een houvast. Al die dingen hebben mij gevormd tot een oudere dame die jou kan vertellen dat kwetsbaarheid ook je kracht kan zijn. Ik heb het getoond door mijn windsels. En een belangrijke les die ik leerde van mijn vader was dat je altijd eerlijk moet zijn. Vooral eerlijk zijn, dan komt het goed. De boodschap was heel simpel maar krachtig. Soms moet je ook tactisch zijn zodat je mensen niet kwetst. Hij overleed heel plotseling toen ik drieëntwintig was. En mijn mama is honderd-en-een geworden. De dood van mijn moeder, en vlak voor haar mijn broer, heeft ertoe geleid mijn gevoelens via mijn werk te uiten.’        

Sinds eind jaren negentig organiseert ze schilderworkshops in haar tentoonstellingsatelier op Prinseneiland. Bij binnenkomst leidt haar man Wybe me nog even rond. Trots vertelt hij over de werken terwijl een groot portret van wijlen Peter R. de Vries me aankijkt. Indrukwekkend, want het lijkt alsof Peter me écht aankijkt. Al kenden we elkaar niet heel goed, ik heb Peter een aantal keer ontmoet. Zijn dood heeft enorme indruk op me gemaakt en ik blijf ernaar staren. ‘Dát is de kunst van goed schilderwerk’, zegt Wybe gepassioneerd. Hij vervolgt: ‘Dat wanneer je langsloopt de ogen je lijken te volgen.’ Dat is Ans dan goed gelukt, denk ik bij mezelf, want ik draai me bij het verlaten van het atelier toch nog even om naar Peter om voor een laatste keer goed in zijn ogen te kijken. Boven, thuis in haar appartement, waar ik zeker twintig jaar geleden al eens op bezoek mocht, ontvangt Ans me hartelijk. Nu met een korte, grijze coupe na de operaties en zes chemokuren. Oogverblindend mooi en gracieus is ze, precies zoals ik haar ken. Mooier zelfs. Haar nieuwste boek Wat als… gaat over haar ziekte en herstel. Een enorm persoonlijk verhaal: ‘Eigenlijk vind ik het ook spannend om zoveel van mezelf bloot te geven. Ik schreef het voor mezelf. Dat heb ik ook met de tijd met mijn moeder gedaan. Die eierstokkanker is een sluipmoordenaar. Heel veel vrouwen lopen ermee door omdat de klachten vaag of amper voelbaar zijn. Ik heb dit geschreven in de hoop vrouwen te helpen aan de bel te trekken. Om eens om een extra controle te vragen. Artsen hebben ook niet altijd gelijk dus een second opinion is helemaal niet gek. Luister naar je lichaam. Dat is de boodschap.’

‘Een belangrijke les die ik leerde van mijn vader was dat je altijd eerlijk moet zijn’

Middels haar schilderijen toont Markus een groot deel van haar kwetsbaarheid. Je ziet een lijn van onzekerheid naar een steeds opener blik op de wereld. En met die open blik vat ze tevens het gebrek aan verbinding en respect in de samenleving in haar kunstwerken. In Verborgen verdriet schilderde Ans portretten van onder meer dakloze mannen, nadat ze een aantal jaren thuislozen les had gegeven bij het Leger des Heils in Amsterdam. ‘Ik heb vijf jaar lesgegeven aan daklozen en daar ontmoette ik verschillende mensen en hoorde ik veel verhalen. We weten niet half wat er om de hoek speelt en hoe je naar een ander moet luisteren en het gesprek aan moet gaan om te horen wat er allemaal gaande is. Dat gevoel van ‘Verborgen Verdriet’ heb ik tentoongesteld in Museum De Fundatie in Zwolle en mijn enige wens was dat het op één wand zou hangen. Mensen moeten ervoor staan en zich afvragen wat er gebeurt met al die mannen met de handen voor het gezicht. Dan kun je uitleggen aan mensen dat het allemaal mensen zijn met verborgen verdriet. Iedereen heeft een verhaal. Als je ervoor open staat en geïnteresseerd bent in andere mensen, krijg je dat verhaal te horen. En hoe boeiend kan dat zijn! Ik heb altijd het gevoel gehad dat ik via mijn schilderijen moet laten zien wat er is gebeurd. Met de windsels was het puur voor mezelf, maar die windsels zijn eraf gegaan en daar zijn heel veel andere verhalen voor in de plaats gekomen. Nu als laatste die serie over verdraagzaamheid, respect en verbinden. Er staan ook mensen op waarvan je weet dat dat mensen zijn die verbinden als hun kracht hebben. Het is fijn om ook hen te ontmoeten. Ik denk dat ik ook een verbinder ben met mijn schilderijen, daarmee probeer ik de mensen de ogen te openen.’ 

De rode draad in haar werk is de kwetsbaarheid van mensen en die kwetsbaarheid tonen. De vierentwintigdelige serie De cirkel is rond toont flitsen uit ieders leven, van geboorte tot dood. ‘Ik maakte deze serie na de dood van mijn moeder. Ertussen zitten tweeëntwintig doeken die gaan over het dragen van je lot, over kwetsbaarheid, over het geloof, over je sterk voelen en de energie, en ook het weglopen van die energie wanneer je ouder wordt. Het proces van vrouwen die altijd strak en mooi moeten blijven en het huwelijk. Die ik uitbeeldde in een steen in twee handen. De steen is gebarsten en die twee handen houden het bijeen. Ik heb echt symbolen voor mezelf bedacht voor het huwelijk en energie. Energie beeldde ik uit met vrouwenbenen met rode pumps. De energie die wegloopt toonde ik met mijn moeders handen die een rood balletje vasthouden waaruit de energie wegloopt. Daar ben ik dan zó lekker mee bezig, het is bijna therapeutisch. Zo ben ik na het overlijden van mijn moeder en broer met brons gaan werken. Het werken heeft me altijd geholpen en de kracht gegeven om iets te verbeelden waar ik mee zat.’

‘Het werken heeft me altijd geholpen en de kracht gegeven om iets te verbeelden waar ik mee zat’

Maar niet toen ze de diagnose eierstokkanker kreeg. Geen energie om te schilderen. Lamgeslagen. De ziekte kwam als een complete verrassing. Op aandringen van Ans zelf werd ze onderzocht en toen ging het snel. Haar dochter Sigrid ontpopte zich in die periode als een enorme aanpakker en steun en toeverlaat waar je op kunt bouwen. ‘Ik voel me soms net een klein meisje naast Sigrid, zij neemt enorm de leiding. Zo leuk.’ Anno 2022 voelt Markus zich weer goed. ‘So far so good! Het heeft me geleerd nóg dankbaarder te zijn om mijn dochter en mijn man om me heen te hebben. Zij steunden mij enorm. Dankbaar zijn voor wat er wél is. Het heeft me geleerd hoe anderen erop reageren. Ik heb de diagnose een tijdlang voor me gehouden en niet iedereen kon accepteren dat ik voor mezelf koos. En dat ik er niet veel meer bij kon hebben. Dus dan verlies je toch een paar vriendschappen en dat is dan jammer. Maar het was ook aandoenlijk hoe mijn buren voor de deur stonden met een hapje omdat ik moest aansterken. Dat is weer iets moois. Het heeft me ook geleerd om te gaan wandelen en te genieten van de natuur om me heen. Het heeft me toch ook heel veel gegeven. Zoals loslaten. Dat leerde ik ook. Dat heeft ook met mijn leeftijd te maken. Ik heb losgelaten dat van alles maar moet. En tel je zegeningen en je winst. Dat zeg ik ook altijd tegen mijn dochter Sigrid. Er is zoveel om dankbaar voor te zijn.’

Vijfenzeventig jaar en sterker dan ooit blijft Ans creëren. In de afgelopen maanden, tijdens de oorlog in Oekraïne, ontwierp ze vredesduiven in perspex. ‘Ik zou heel ongelukkig worden als ik niet zou werken. Ik heb wel een paar dingen afgezegd omdat ik nu even vrij moet zijn. Maar deze expositie wilde ik heel graag doen. Museum Slager is een mooi en kleinschalig museum.’ Ze overhandigt me een prachtig kunstwerkje van een porseleinen windsel en een zelfontworpen klavertje vier, voor geluk, voor mijn dochter Norah. Een geschenk, net als alle andere die ik eerder kreeg van Markus, welke ik voor altijd zal koesteren.